Η Λαογραφική Συλλογή Δερμιτζάκη περιλαμβάνει περισσότερα από 100 παλαιά αντικείμενα, τα οποία έχουν τοποθετηθεί στον χώρο του Μουσείου Ελιάς και Λαδιού σύμφωνα με τη λειτουργία που επιτελούσαν. Στην πλειονότητά τους πρόκειται για αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στην παραγωγή του λαδιού, σε βασικές αγροτικές εργασίες, όπως το αλώνισμα, καθώς και σε σημαντικά καθήκοντα του νοικοκυριού, όπως το ζύμωμα και το ψήσιμο του ψωμιού: Με τον παλαιό πέτρινο φούρνο στην αυλή του Μουσείου ολοκληρώνεται η εικόνα — άλλωστε, με μια φέτα ζεστό ψωμί βουτηγμένη στο φρέσκο λάδι γινόταν η δοκιμή της ποιότητάς του.
Ανάμεσα στα εκθέματα του Μουσείου, μια πλούσια συλλογή από οικιακά σκεύη προσφέρει στον επισκέπτη μια αδρή εικόνα για τις συνθήκες ζωής και τις συνήθειες των ανθρώπων της εποχής. Σε αυτήν συμβάλλει ιδιαίτερα το ξύλινο πατάρι του Μουσείου, το οποίο έχει διαμορφωθεί όπως ένα (υπνο)δωμάτιο παλαιάς κρητικής κατοικίας. Το φως από τα δύο μικρά πέτρινα παράθυρα καθορίζει την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του συγκεκριμένου χώρου και αναδεικνύει την πλούσια χρωματική παλέτα και την υψηλή τέχνη των χειροποίητων υφασμάτων και υφαντών που τον διακοσμούν.
Στο επίκεντρο της συλλογής βρίσκεται ο εξοπλισμός του παλαιού ελαιουργείου, της «φάμπρικας», ο οποίος απαρτίζεται από τρία τμήματα: τον ζωοκίνητο ελαιόμυλο με τις τρεις μυλόπετρες, το πιεστήριο και τον «εργάτη», όπως γλαφυρά αποκαλούσαν τον τεράστιο ξύλινο άξονα γύρω από τον οποίο τυλιγόταν το σύρμα που ήλεγχε την κίνηση του πιεστηρίου. Τοποθετημένος ακριβώς όπως στη φάμπρικα του 18ου αιώνα, ο εξοπλισμός του ελαιοτριβείου εξιστορεί με κάθε κομμάτι και εξάρτημά του τον τρόπο που εργάστηκαν για την παραγωγή του ελαιόλαδου πολλές γενιές ανθρώπων, όχι μόνο στην Κρήτη αλλά, με μικρές παραλλαγές, όπου αλλού στον κόσμο η δραστηριότητα αυτή ήταν εξίσου σημαντική.
Στο ισόγειο της παρακείμενης κατοικίας, ο επισκέπτης του Μουσείου θα αποκτήσει μια πιο ολοκληρωμένη ιδέα για την όψη και τη λειτουργία ενός νοικοκυριού της παλαιάς εποχής στην Κρήτη.
Tαμπέλες στα Ελληνικά και τα Αγγλικά συνοδεύουν κάθε αντικείμενο ή ομάδα αντικειμένων της συλλογής. Σκοπός τους δεν είναι απλώς να κατονομάσουν το αντικειμένο -με προτίμηση, μάλιστα, στην κρητική ονομασία του- και τη χρήση του, αλλά να αναδείξουν τη θέση που καταλάμβανε στη ζωή των ανθρώπων που το χρησιμοποιούσαν.
Ορισμένα από τα αντικείμενα της συλλογής εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο σήμερα, γεγονός που οι ταμπέλες πάντα επισημαίνουν. Άλλωστε, πρωταρχικός στόχος του Μουσείου Ελιάς και Λαδιού και της λαογραφικής συλλογής που φιλοξενεί είναι να ενισχύσουν τη σύνδεση των ανθρώπων του παρελθόντος με τους σημερινούς και να αναδείξουν την αισθητική και τον πολιτισμό που γεννά η σύμπραξη του ανθρώπου με τη φύση στον αδιάκοπο αγώνα του για επιβίωση και δημιουργία.
Πρόκειται για μια μηχανή του χρόνου που δεν χρειάζεται να εφευρεθεί, αλλά κλείνοντας μέσα της τα σχήματα, τα χρώματα, τα υλικά και τις μυρωδιές αιώνων, βρίσκεται ήδη εκεί για να μας ταξιδέψει.
Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την προϊστάμενη της Διεύθυνσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, κυρία Βιργινία Ματσέλη, για την αναγνώριση της πολιτιστικής αξίας και συνεισφοράς του Μουσείου Ελιάς και Λαδιού και της λαογραφικής συλλογής του.
